Türkiye’nin İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı (2024-2030) Üzerine Teknik Bir Değerlendirme

1. Giriş: Politika Bağlamı ve Ulusal Yükümlülükler

2024-2030 dönemini kapsayan "İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı (IDASEP)", T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı koordinasyonunda, Paris Anlaşması ve Birleşmiş Milletler Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) kapsamında hazırlanmış kapsamlı bir yol haritasıdır. Bu plan, Türkiye’nin 2053 Net Sıfır Emisyon hedefiyle uyumlu şekilde sera gazı emisyonlarının azaltılmasını ve sürecin adil bir dönüşüm ekseninde yürütülmesini hedeflemektedir.

Yeşil şehirler, sürdürülebilir yaşamın ve iklim dostu kent planlamasının somut örnekleridir. Doğa ile uyumlu altyapılar, hem çevresel hem toplumsal refahı birlikte inşa eder.

2021 yılında Paris Anlaşması'na taraf olan Türkiye, bu karar ile sera gazı emisyonlarını referans senaryoya kıyasla %21 azaltma hedefini %41'e kıyasla %21 azaltma hedefini %41'e yükselterek daha iddialı bir taahhütte bulunmuş, 2053 Net Sıfır Emisyon hedefini ilan etmiştir. Bu hedefin gerçekleşmesi adına iklim politikalarının sektörel bazda yeniden şekillendirilmesi, kamu-özel sektör iş birliklerinin güçlendirilmesi ve iklim finansmanına erişim imkanlarının artırılması elzem hale gelmektedir. Aynı zamanda, toplumsal farkındalığın artırılması ve bireylerin iklim eylemine katılımının sağlanması da bu sürecin tamamlayıcı unsurları arasındadır.

2. Stratejik Yaklaşım: Sektörel ve Tematik Alanlar

IDASEP, toplam 49 strateji ve 260 eylemden oluşmakta olup yedi ana sektör ve iki yatay tema etrafında şekillenmektedir. Her bir sektör için, mevzuat, teknik altyapı, finansman, insan kaynağı, dijitalleşme ve teknolojik dönüşüm gibi başlıklarda detaylı politika setleri ortaya konmuştur. Bu plan, ayrıca ulusal ve yerel yönetim yapılarının sorumluluklarını netleştirerek uygulamada etkinliğin artırılmasına hizmet etmektedir.

Ana Sektörler:

• Enerji

• Sanayi

• Binalar

• Ulaştırma

• Tarım

• Atık

• Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık (AKAKDO)

Yatay Temalar:

• Adil Geçiş

• Karbon Fiyatlandırma Mekanizmaları

Bu yapı, ayrıca Türkiye'nin Avrupa Birliği ile süregiden uyum süreci, sınırda karbon düzenleme mekanizması (CBAM) gibi yeni uluslararası iklim düzenlemelerine hazırlıklı hale gelmesini de sağlamaya yöneliktir.

3. Eylem Planının Öne Çıkan Unsurları

• Enerji: Elektrik üretiminde karbon salımının azaltılması, şebekenin modernizasyonu, yenilenebilir enerjiye geçiş sürecinin desteklenmesi ve enerji talep tarafı yönetiminin dijital teknolojilerle entegrasyonu.

• Sanayi: Karbon yoğun sanayi faaliyetlerinin azaltılması, endüstriyel simbiyoz uygulamalarının desteklenmesi ve endüstride yeşil finansman modellerinin geliştirilmesi.

• Binalar: Enerji performans sertifikası sisteminin yaygınlaştırılması, yeşil bina standartlarının zorunlu hale getirilmesi ve BIM (Yapı Bilgi Modellemesi) gibi dijital yaklaşımların kullanımının artırılması.

• Ulaştırma: Karbon salımı düşük ulaşım modlarına geçiş, toplu taşıma altyapısının güçlendirilmesi, mikromobilite uygulamalarının entegrasyonu ve dijital ulaşım yönetimi sistemlerinin kullanımı.

• Atık: Sıfır atık vizyonunun hayata geçirilmesi, üniversite-sanayi iş birlikleriyle geri dönüşüm teknolojilerinin geliştirilmesi ve atık sektöründe çevresel etki değerlendirme standartlarının yükseltilmesi.

• Tarım: Agroekolojik uygulamalar, karbon yutak alanı niteliği taşıyan tarımsal uygulamalar ve çiftçi desteklerinin iklim dostu uygulamalara yön verilerek düzene sokulması.

• AKAKDO: Orman yangınlarıyla mücadele, yeniden ağaçlandırma stratejileri, kırsal bölgelerde ekosistem hizmetlerinin ekonomiye entegrasyonu ve biyoçeşitliliğin korunması.

4. Yatay Temalar: Adil Geçiş ve Karbon Fiyatlandırma

Adil geçiş ilkesi, iklim eylemlerinin sosyal boyutunu ön plana çıkarmakta, özellikle geleneksel endüstriyel istihdam alanlarında dönüşüme maruz kalan birey ve toplulukları koruyacak sosyal politika önlemlerini kapsamaktadır. Plan kapsamında, mesleki yeniden yetkinleştirme programları, yeşil meslekler konusunda eğitim paketleri ve iklim dostu çalışma alanlarının teşviki yer almaktadır.

Karbon fiyatlandırma ise, Türkiye’de henüz kurumsallaşma aşamasında olan Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) ile desteklenmekte, bu sistem sayesinde karbon yoğun sektörler için pazar temelli bir azaltım aracı sunulması hedeflenmektedir. Aynı zamanda, bu mekanizmalar sayesinde Avrupa Birliği'nin uygulamaya koyduğu Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasına uyum sağlanması amaçlanmaktadır.

5. Politika Uyum ve İzleme Çerçevesi

Eylem Planı, 12. Kalkınma Planı ve Orta Vadeli Program (2024-2026) ile uyumlu olarak kurgulanmış, Paris Anlaşması ve BM hedeflerine paralel şekilde sera gazı azaltımını desteklemektedir. Stratejilerin uygulanması, izleme-gözden geçirme-değerlendirme döngüsüyle yürütülecek olup, ilgili kurumlar yıllık raporlar aracılığıyla performans takibine tabi tutulacaktır.

Bu izleme yapısı, ayrıca şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkelerini temel alarak, süreç boyunca kamuoyunu bilgilendirme ve paydaş katılımını süreklileştirme amacını da gütmektedir. Plan, ulusal sera gazı envanteri, sektörel emisyon verileri ve etki analizleri gibi sayısal temellere dayandırılmış bilimsel veri altyapısına sahiptir.

6. Sonuç ve Değerlendirme

IDASEP, Türkiye’nin iklim politikasında nitelikli bir dönüşümü temsilen, sadece sera gazı azaltımı hedeflerine değil, aynı zamanda süreçlerin sürekliliğine, çevresel, sosyal ve ekonomik boyutların entegrasyonuna da odaklanmaktadır. Katılımcı, bilimsel ve sektörel temelli bir yaklaşım ile oluşturulan plan, ölçülebilir ve izlenebilir hedefleri ile etkili bir politika aracıdır. Aynı zamanda, iklim direncinin artırılması ve doğa-temelli çözümler gibi yeni nesil uyum politikalarını da desteklemektedir.

IDASEP'in hayata geçirilmesi, Türkiye’nin uluslararası iklim görüşmelerinde daha güçlü bir konum elde etmesini sağlayacak, aynı zamanda sürekliliği sağlanan iklim eylemleri sayesinde kamu, özel sektör ve sivil toplum arasındaki iş birliğini de derinleştirecektir.

Kaynakça

• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2023), İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı (2024-2030).

• Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Teknik Destek Belgeleri.

• IPCC (2021), Altıncı Değerlendirme Raporu.

• Paris Anlaşması Metni (2015), UNFCCC.

• Kalkınma Planı (2024-2028), T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.

• Orta Vadeli Program 2024-2026 (2023), T.C. Cumhurbaşkanlığı.

• European Commission (2022), Carbon Border Adjustment Mechanism Düzenlemeleri.

• UNFCCC (2023), NDC Süreçleri Rehberi.